میرزا محمود فدایی مازندرانی یا میرزا محمود فدایی تلاوکی (زادهٔ ۱۲۰۰ ق برابر ۱۱۶۴ خ - درگذشتهٔ ۱۱۸۰ ق برابر ۱۲۴۲ خ) شاعر مرثیه‌سرای پارسی‌گوی سدهٔ ۱۳ قمری و هم‌دورهٔ فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار است. او بیش از ۸۰۰ بیت دربارهٔ عاشورا سروده‌است. مقتل منظوم فدایی به عنوان یکی از مدخل‌های دانشنامهٔ جهان اسلام ثبت شده‌است.

فدایی که خود را پیرو محتشم کاشانی و صباحی بیدگلی می‌داند سرایندهٔ نخستین مقتل منظوم در ادب پارسی‌ست. این مقتل ۳۷۱۸ بیتی طولانی‌ترین ترکیب‌بند فارسی شمرده می‌شود که دارای چهار «نظام» یا بخش است از همین روی برخی آنرا «چهارنظام فدایی» نامیده‌اند. با اینکه فدایی سرایندهٔ بیشترین تعداد ترکیب‌بند در تاریخ ادبیات فارسی‌ست اما سروده‌هایی در دیگر قالب‌های شعری نیز داشته‌است. از جمله قصیدهٔ ۳۱۴ بیتی‌ای با ردیف تشنه، یا قصیدهٔ «روبهان اُرُس» در توصیف جنگ روس‌ها علیه ایران.^[۱][۲]

نظام نخست هفتاد و دو بند که ۱۷۴۰ بیت دارد. نظام دوم، چهل و سه بند که شامل ۱۳۰۱ بیت است. نظام سوم، سی و دو بند که شامل ۵۲۳ بیت می‌باشد و سرانجام نظام چهارم که بخش پایانی مقتل هم هست در برگیرنده‌ی بیست و هفت بند و شامل ۵۲۰ بیت است. بنابراین مجموع بیت‌های چهار نظام ۴۰۲۹ بیت می‌باشد.

سروده‌های فدایی، بسیار سوزناک می‌باشد و در روزهای محرّم و سوگواری سرور شهیدان در مساجد و تکیه‌های مازندران خوانده می‌شود. سروده‌های او همواره استوار و ساده و دلنشین است و همین سبب شده که بر شور و سوزناکی سوگ سروده‌ها افزوده گردد. تاریخ دقیق در گذشت فدایی روشن نیست. محمد طاهری (شهاب) در مجله‌ی ارمغان می‌نویسد: در حاشیه‌ی یکی از صفحات کتاب چهار نظام، به خط شخص دیگری تاریخ فوت فدایی را به سال ۱۲۸۲ ه ق. نوشته‌اند. ^[۳]

جستارها وابسته