عکس  یدالله سحابی, یدالله سحابی کیست؟,عکس همسر  یدالله سحابی,  یدالله سحابی متولد,  یدالله سحابی و همسرش, یدالله سحابی کجاست؟,دختر  یدالله سحابی ,شماره تلفن  یدالله سحابی,  یدالله سحابی ازدواج,  یدالله سحابی کیست,فیلم  یدالله سحابی , یدالله سحابی,کلیپ  یدالله سحابی,  یدالله سحابی ویکی پدیا,  یدالله سحابی قبل عمل زیبایی,همسر  یدالله سحابی,آخرین خبر  یدالله سحابی,کانال تلگرام  یدالله سحابی,زندگی نامه  یدالله سحابی,  یدالله سحابی بدون آرایش,خانه / ثروت  یدالله سحابی,اینستاگرام Instagram  یدالله سحابی ,سایت رسمی  یدالله سحابی,بیوگرافی  یدالله سحابی,پسر  یدالله سحابی ,ارتباط با  یدالله سحابی,

یدالله سحابی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به ناوبری پرش به جستجو

یدالله سحابی

شناسنامه
معروف به	دکتر سحابی
زادروز	۷ اسفند ۱۲۸۳
زادگاه	تهران، ایران
تاریخ مرگ	۲۳ فروردین ۱۳۸۱ (۹۷ سال)
محل مرگ	تهران، ایران
همسر(ان)	معصومه اسدی[۱]
خویشاوندان سرشناس	فرزند: عزت‌الله سحابی نوه: هاله سحابی
دین	اسلام، شیعه دوازده‌امامی
اطلاعات سیاسی
حزب سیاسی	نهضت آزادی ایران جبهه ملی ایران
سمت‌های پیشین	مؤسس نهضت آزادی ریاست اداره فرهنگ تهران عضو شورای مرکزی جبهه ملی عضو شورای مرکزی نهضت مقاومت ملی عضو شورای عالی فرهنگ وزیر مشاور دولت موقت عضو شورای انقلاب رئیس سنی دوره اول مجلس شورای اسلامی
فعالیت‌ها	استاد دانشگاه تهران تالیف کتب زمین‌شناسی تاسیس دبیرستان کمال و دبیرستان کوثر در تهران تاسیس شرکت سهامی انتشار
ن ب و

یدالله سحابی (زاده ۷ اسفند ۱۲۸۳ در سنگلج، تهران - درگذشته ۲۳ فروردین ۱۳۸۱ در تهران) به همراه سید محمود طالقانی و مهدی بازرگان، یکی از مؤسسین نهضت آزادی ایران بود. وی پدر عزت‌الله سحابی یکی از فعالین سیاسی و عضو سابق نهضت آزادی است. او پیش از انقلاب ریاست اداره فرهنگ تهران را برعهده داشت و از زندانیان سیاسی بوده‌است. یدالله سحابی از اولین دارندگان مدرک دکترای علوم و از پیشگامان علم زمین‌شناسی در ایران است. او در دولت موقت به نخست‌وزیری مهدی بازرگان که پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ تشکیل شد، سمت وزیر مشاور را داشت.^[۲] از دیگر پست‌های سیاسی سحابی پس از انقلاب، عضویت در شورای انقلاب و ریاست سنی دوره اول مجلس شورای اسلامی بود.

محتویات

• ۱ زندگی
• ۲ فعالیت‌های سیاسی
  • ۲.۱ فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب
    • ۲.۱.۱ تأسیس نهضت آزادی
    • ۲.۱.۲ زندان در سال ۱۳۴۱
  • ۲.۲ فعالیت‌های سیاسی پس از انقلاب
    • ۲.۲.۱ ابتدای انقلاب
    • ۲.۲.۲ نامه یدالله سحابی به علی خامنه‌ای
    • ۲.۲.۳ اعتراض به زندانی شدن اعضای نهضت آزادی
• ۳ فعالیت‌های علمی و فرهنگی
• ۴ درگذشت
• ۵ تألیفات
• ۶ سوابق شغلی
• ۷ پانویس
• ۸ منابع
• ۹ پیوند به بیرون

زندگی

یدالله سحابی در سال ۱۲۸۳ از پدری اصفهانی و مادری تهرانی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. دوره آموزش ابتدایی را در دبستان‌های شرف احمدی و اتحادیه و دورهٔ دبیرستان را در دبیرستان‌های شرف و دارالفنون گذراند. سپس به دارالمعلمین مرکزی، که در آن زمان زیر نظر میرزا ابوالحسن‌خان فروغی اداره می‌شد، رفت و آموزش پایه را در ۱۳۰۴ به پایان رساند.

سحابی پس از چند ماه آموزگاری، نزدیک سه سال در سمنان و خراسان به راه‌سازی پرداخت. اما با آغاز به کار دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی که به دانشگاه تربیت معلم تبدیل شد) در سال ۱۳۰۷، که با کوشش یحیی‌خان قراگوزلو (اعتمادالدوله) راه‌اندازی شده بود، به آن مرکز آموزشی وارد شد. او پس از ۳ سال فراگیری دانش، یکی از نخستین فارغ‌التحصیلان لیسانس در رشتهٔ علوم طبیعی از آن مرکز شد.

سحابی در سال ۱۳۱۰ کار رسمی خود را به عنوان آموزشگر علوم طبیعی در چهار دبیرستان دولتی شناخته شده آن زمان، دارالفنون، علمیه، شرف و ایرانشهر، آغاز کرد. او در شهریورماه ۱۳۱۱ پس از شرکت کردن در مسابقهٔ علمی و قبولی در آن، از دانش آموختگان اعزام به فرانسه شد. سحابی ۴ سال در دانشگاه لیل (Lille) به فراگیری دانش پرداخت و سرانجام اولین دکترای علوم ایران را با خود به ارمغان آورد. او به همراه دکتر فریدون فرشاد اولین استادان ایرانی علم زمین‌شناسی در دانشگاه‌های ایران بوده‌است.^[۳]

سحابی در اسفندماه ۱۳۱۵ به تهران بازگشت و پس از یک سال خدمت نظام وظیفه، از فروردین‌ماه ۱۳۱۷ به آموزش زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران، که در آن زمان بخشی از دانشسرای عالی بود، پرداخت. او پس از ۵ سال از درجهٔ دانشیاری به درجه استادی رسید و کار آموزش را تا ۲۵ سال دیگر ادامه داد. مسئولیت ریاست اداره امتحانات نهایی متوسطه تا سال ۱۳۲۴ بر عهدهٔ یدالله سحابی بود وی در همین فاصله در آبان‌ماه سال ۱۳۲۵ به ریاست اداره فرهنگ تهران و تابع منصوب شد اما در دی‌ماه همان سال از این سمت استعفا داد.^[۴] عزت‌الله سحابی فرزند یدالله سحابی دربارهٔ دوران ریاست پدرش در اداره فرهنگ می‌گوید: «بعد از کنار رفتن قوام السلطنه از نخست وزیری، دکتر علی شایگان وزیرآموزش و پرورش شد و مرحوم پدر را به عنوان رئیس اداره فرهنگ تهران منصوب کرد که مدت این ریاست چند ماهی بیشتر دوام نیاورد. ایشان در مدتی که رئیس اداره فرهنگ تهران بود با نادرستی‌های آموزش و پرورش مبارزه کرد و تعدادی از افراد بانفوذ مثل محسن حداد و عبدالله گرجی (مدیران دبیرستان دارالفنون) را مهار کرد. دکتر مصدق در یک مقطع دکتر حسابی را به عنوان وزیر فرهنگ منصوب کرد و دکتر حسابی تمام کسانی را که پدرم پاکسازی کرده بود، برگرداند.»^[۵]

فعالیت‌های سیاسی

فعالیت‌های سیاسی پیش از انقلاب

تأسیس نهضت آزادی

فعالیت‌های سیاسی وی بلافاصله پس از بازگشت به ایران و عضویت در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران آغاز شد. در جریان جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران، نام سحابی به عنوان یکی از یاران نزدیک دکتر محمد مصدق مطرح شد. یدالله سحابی در سال ۱۳۳۳ به همراه یازده استاد دانشگاه تهران به علت اعتراض به قرارداد کنسرسیوم نفت، به رغم مخالفت دکتر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران، با حکم تحصیل وزارت فرهنگ، تا پایان صدارت زاهدی، از خدمت در دانشگاه محروم شدند. این افراد پس از برکناری، برای آنکه ارتباطی با دولت نداشته و در ضمن، قادر به تأمین معاش باشند، شرکتی تشکیل دادند و به اختصار نام آن را «یاد» (برگرفته از یازده استاد دانشگاه و با مدیریت مهدی بازرگان) نهادند.^[۱]

سحابی پیش از کودتای ۲۸ مرداد معتقد به فعالیت سیاسی نبود اما پس از کودتا بود که به دعوت زنجانی در زمره فعالین و بنیانگذاران نهضت مقاومت ملی قرار گرفت. به دنبال باز شدن فضای سیاسی در اواخر دهه ۳۰ که به انحلال نهضت مقاومت ملی انجامید، سحابی نیز برای پیگیری فعالیت‌های سیاسی به جبهه ملی دوم پیوست اما با گذر زمان سحابی به این نتیجه رسید که جبهه ملی خواسته‌های او را از مبارزه سیاسی ارضا نمی‌کند. در این سال‌ها دکتر سحابی و مهدی بازرگان و محمود طالقانی به عنوان اعضای شورای مرکزی جبهه ملی انتخاب شدند. فعالیت‌های سیاسی سحابی صبغه‌ای مذهبی داشت و همین موضوع او و دوست دیرینش مهندس مهدی بازرگان را بر آن داشت تا با همراهی طالقانی به تأسیس گروهی دیگر همت گمارند و اینچنین بود که «نهضت آزادی ایران» متولد شد. آن‌ها ترجیح می‌دادند نهضت آزادی به عنوان یک حزب مستقل در قالب جبهه ملی فعالیت کند اما علی‌رغم نظر مساعد دکتر مصدق، این پیشنهاد مورد قبول شورای مرکزی جبهه ملی قرار نگرفت.^[۶][۷]

سحابی خود دربارهٔ انگیزه تأسیس نهضت آزادی ایران می‌گوید: «جبهه ملی بیشتر فعالیت سیاسی لائیک داشت و مستقل از فکر دینی بود، ولی ما معتقد بودیم که اگر فعالیت سیاسی می‌کنیم از روی وظیفه دینی است و بنابراین، فعالیت سیاسی را وابسته به عقاید دینی می‌دانستیم.»^[۶]

زندان در سال ۱۳۴۱

با تأسیس نهضت آزادی در سال ۱۳۴۰ فعالیت‌های سیاسی سحابی گسترش بیشتری یافت و در نهایت باعث شد وی به همراه سایر یارانش در سال ۱۳۴۱ به دلیل مبارزه سیاسی علیه حکومت پهلوی روانه زندان شود. محاکمه وی و سایر سران نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۴۲ برگزار شد و یدالله سحابی در این دادگاه به ۶ سال زندان محکوم شد که در دادگاه تجدیدنظر به خاطر ۳۷ سال خدمات فرهنگی و دانشگاهی وی به ۴ سال کاهش یافت. در دوره‌ای که سحابی دوران زندان را می‌گذراند دکتر محمد مصدق رهبر نهضت ملی شدن صنعت نفت درگذشت. سحابی با استفاده از مرخصی در مراسم تشییع و تدفین وی شرکت کرد و غسل میت دکتر مصدق را شخصاً انجام داد.^[۶]

در سال ۱۳۴۶ سحابی با پایان دوران محکومیت ۴ ساله که در زندان قصر و زندان برازجان گذشته بود آزاد شد، اما از آموزش در دانشگاه محروم گشت. او در مجموع ۷ سال از عمر خود را در زندان‌های حکومت پهلوی گذارند.^[۴][۸] در دی‌ماه ۱۳۵۷ آیت‌الله خمینی از او خواسته بود تا هیاتی برای تقویت و تنظیم اعتصابات تشکیل دهد.^[۹]

فعالیت‌های سیاسی پس از انقلاب

ابتدای انقلاب

یدالله سحابی در دولت موقت به نخست‌وزیری مهدی بازرگان که پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ تشکیل شد، سمت وزیر مشاور را داشت^[۱۰] و از اعضای شورای انقلاب بود.^[۲] مهدی بازرگان، یدالله سحابی را به سمت وزیر مشاور در طرح‌های انقلاب منصوب کرد و با همکاری بیش از ۲۴۰ نفر از متخصصان و کارشناسان با ۷۸۰۰ ساعت تحقیق و پژوهش گزارش نهایی سیاست‌های توسعه و تکامل جمهوری اسلامی برای مرحله زمانی کوتاه مدت (دوساله)، میان مدت (۸ تا ۱۲ ساله) و درازمدت (۱۲ تا ۱۶ ساله) آماده و تدوین کردند. در کنار آن نیز تدوین پیش نویس قانون اساسی (که با همکاری دولت و شورای انقلاب انجام شد) با سرپرستی سحابی آماده و منتشر شد. پس از آن نیز به عنوان نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی انتخاب و به عنوان رئیس سنی اولین دوره مجلس شورای اسلامی برگزیده شد.^[۵]

یدالله سحابی به همراه مهدی بازرگان، کاظم سامی و علی‌اکبر معین‌فر نامه‌ای اعتراض‌آمیز در اعتراض به توهین و تهدید و عدم تأمین در محوطهٔ در ورود و خروج مجلس، اخلالگری در اجتماعات، سانسور و محرومیت در صدا و سیما و توقیف روزنامه‌های آزاد اعلام کرد در جلسات مجلس شرکت نخواهند کرد که با اتهام ارتباط اعضای نهضت آزادی با گروه‌های محارب و اهانت به حزب‌الله از سوی هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس وقت مواجه شد.^[۵][۱۱]

سحابی هم چنین به همراه مهدی بازرگان در سال ۱۳۶۵ در نامه‌ای به روح‌الله خمینی مخالفت خود را با ادامه جنگ ایران و عراق اعلام کرد. او مانند سایر اعضای نهضت آزادی در سال‌های پس از انقلاب از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت می‌شد و اجازه فعالیت سیاسی و حضور در انتخابات را نداشت. یدالله سحابی پس از انقلاب از معترضین به سیاست‌های حاکمیت بود.^{[۵][۱۱][۱۲]} یدالله سحابی هم چنین پس از درگذشت مهدی بازرگان، دبیرکلی نهضت آزادی را نپذیرفت.^[۱۳]

نامه یدالله سحابی به علی خامنه‌ای

یدالله سحابی در سال ۱۳۷۹ با نوشتن نامه خطاب به علی خامنه‌ای نسبت به حوادث کوی دانشگاه، صدا و سیما و برنامه هویت، قتل‌های زنجیره‌ای، فشار بر مطبوعات و احزاب، نیروی انتظامی، قانون اساسی، عملکرد شورای نگهبان و زندانی شدن فعالان سیاسی اعتراض می‌کند. او در قسمت‌هایی از این نامه می‌گوید:

قبل از هر چیز از جنابعالی می‌خواهم دستور دهید عاملان جنایات حمله به کوی دانشگاه معرفی شوند و آن‌ها را به میز محاکمه بکشانند.

علی خامنه‌ای به این نامه پاسخ شدیداللحنی داد اما پاسخ علی خامنه‌ای به این نامه هیچ‌گاه منتشر نشد.

این نامه در روزنامه نشاط انتشار یافت و مدتی پس از انتشار این نامه، این روزنامه توقیف شد.^{[۸][۱۳][۱۴]}

اعتراض به زندانی شدن اعضای نهضت آزادی

یدالله سحابی در سال ۱۳۷۹ نیز در اعتراض به زندانی شدن فرزندش عزت‌الله سحابی و اعضای نهضت آزادی در مقابل مجلس تحصن کرد که با وساطت مهدی کروبی رئیس مجلس وقت، به تحصن خود پایان داد.^[۸]

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

او در دوران چهار ساله اقامت خود در فرانسه، به تحصیل در رشته‌های گیاه‌شناسی، حیوان شناسی و آب‌های زیرزمینی در دانشگاه لیل پرداخت. موضوع رساله او، تحقیق در مورد «هاگ‌های زغال سنگ‌های فرانسه و ویژگی‌ها و انتشار چینه‌شناسی آنها» بود. وی در ادامه تحصیلاتش در شهر لیل، سفری نیز به «کراکوی» از شهرهای لهستان کرد و در آزمایشگاه دکتر زرن (zarndt) ـ که تکنیک مخصوصی برای جداسازی اسپرها» از داخل زغال سنگ ابداع نموده بود ـ به مطالعه و تحقیق پرداخت. گنجاندن بازدیدهای محلی دانشجویان از معادن در برنامه آموزشی درس زمین‌شناسی و ارتباط و همکاری مستمر با اداره کل معادن در جهت تأمین نیازهای فنی آن اداره، از جمله اقداماتی بود که دکتر سحابی در ابتدای دوران دانشگاهی خود، انجام داد. تدریس دکتر سحابی در دانشگاه ـ ابتدا با سمت دانشیاری و پس از پنج سال با درجه استادی ـ به مدت ۲۵ سال ادامه یافت. البته فعالیت‌های آموزشی وی تنها به دانشگاه محدود نبود، او در سایر دانشکده‌ها یا دانشسراها نیز در رشته‌هایی نظیر معدن و نقشه‌بردار ی که به تناسب خود مبحثی را از زمین‌شناسی داشتند، تدریس می‌کرد.^[۱] سحابی هم چنین با حکم دکتر محمد مصدق از پایه گذاران بخش اکتشاف و استخراج شرکت نفت بود.^[۵]

مدرسه‌ای که او در سال ۱۳۳۷ با کمک مالی برخی از دوستانش بنیان‌گذاری کرده بود و شعار آن «تحکیم دین از راه ترویج علم» بود، پس از ۱۵ سال بسته شد. در همین سال بود که سحابی کتاب «خلقت انسان» را منتشر کرد. کتابی که ردپای نظریه داروین را در آیات قرآن جستجو می‌کرد. مدعای مطرح شده در این کتاب هرچند به مذاق بسیاری از روحانیون خوش نیامد، اما در قشر روحانیت نیز همراهانی پیدا کرد. هم‌زمان با نگارش کتاب «خلقت انسان» از سوی سحابی، علی مشکینی هم کتابچه‌ای به نام «تکامل انسان در قرآن» در تأیید ضمنی این اثر نگاشت و بر این ادعای سحابی صحه گذاشت که در قرآن کریم نیز شواهدی مبنی بر تأیید نظریه داروین وجود دارد. انتشار این اثر مشکینی موجب واکنش برخی مخالفین شد اما اثبات کرد که دکتر سحابی در حوزه دین نیز حرف‌هایی شنیدنی برای گفتن دارد. او مؤسس دبیرستان کمال واقع در نارمک تهران و دبیرستان کوثر واقع در خیابان ایرانشهر تهران نیز می‌باشد. تأسیس دانشسرای مستقل تعلیمات دینی، که تا سال ۱۳۴۳ کانون تعلیم مهمترین معلمان دینی در کشور بود، از دیگر اقدامات یدالله سحابی بود.^[۱]

در طول ۹ دهه زندگی یدالله سحابی چندین کتاب و تعدادی مقاله از او منتشر شده‌است. یدالله سحابی بیشتر در حوزه‌های (طبیعت) چون فسیل‌شناسی، زمین‌شناسی، جانورشناسی، گیاه‌شناسی، آب‌های زیرزمینی، زیست‌شناسی و جنین‌شناسی به فعالیت پرداخت.^[۱۵] زمین‌شناسی عمومی، که در دهه ۱۳۳۰ از سوی دانشگاه تهران منتشر شد و کتاب شناخته شده او با نام خلقت انسان که در دهه ۱۳۴۰ چند بار به چاپ رسید، از مهم‌ترین کتاب‌های اوست. او مقاله‌هایی پیرامون زمین‌شناسی ایران در مجله‌های مناطق خشک و کویری دانشسرای عالی به چاپ رساند و نیز یاداشتی پیرامون اثر طوفان نوح از نظر زمین‌شناسی، که علامه طباطبایی در تفسیر سوره هود به آن اشاره کرده‌است. احسان نراقی، جامعه‌شناس دربارهٔ یدالله سحابی می‌گوید: یدالله سحابی جزو پیشکسوتانی بود که با جرات تلاش کرد مباحث دینی را با پیشرفت‌های علوم روز نزدیک کند تا بدینوسیله نسل جوان را به دین علاقه‌مند کند.^[۱۵]

قنات قریه آیینه ورزان در جاده تهران ـ فیروزکوه و قنات بزرگ کرمانشاه که از لحاظ آبدهی در ایران بی‌نظیر است و امروزه هم قسمتی از آب مشروب شهر را تأمین می‌کند، نمونه‌هایی از منابع آبی هستند که پیش از انقلاب، با راهنمایی و تحلیل یدالله سحابی حفر شده‌اند. مکان یابی کارخانه سیمان آبیک در سال ۱۳۴۹ به درخواست شرکت سیمان فارس و خوزستان، توسعه سیستم آبیاری، مطالعه و تنظیم گزارش در تأیید ذخیره بزرگ سنگ آهک نسبتاً خالص و منبع سرشار آب زیر زمینی در آن مکان و مطالعه و بررسی‌های فنی آسیابی برای ازدیاد سطح کشت چغندر که به درخواست کارخانه‌های قند بروجرد، تربت حیدریه، مرودشت و همدان بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۲ انجام شده‌است، نمونه‌های دیگری از فعالیت‌های علمی و صنعتی سحابی به‌شمار می‌آیند.^[۱]

درگذشت

یدالله سحابی که از هفدهم فروردین ۱۳۸۱ در پی خون‌ریزی مغزی و کهولت سن در بیمارستان جم تهران بستری شده بود سرانجام در ساعت ۶:۳۰ صبح روز جمعه ۲۳ فروردین‌ماه در حالی درگذشت که اکثر همفکران او به قید وثیقه آزاد شده بودند. بدین ترتیب بیش از ۹ دهه زندگی و تأثیرگذاری وی بر عرصه علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران پایان یافت.^[۵]

آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای نیز در پیامی درگذشت یدالله سحابی را تسلیت گفت. در این پیام آمده بود:

... همت اصلی او گماشته شده بود اولاً برزدودن تهمت ناسازگاری دین و علم، که انگیزه‌های منحرفی موجب طرح مکرر آن از سوی عناصری می‌گشت و نیز بر مردود شمردن پندار جدایی دین از سیاست. در بخش‌هایی از سالهای متمادی این مجاهدت طولانی، وی به شیوه‌های فرهنگی و در بخش‌های دیگری به شیوه‌های سیاسی روی می‌آورد و سال‌ها زندان در رژیم ستمشاهی، هزینهٔ این اقدام با اهمیت بود… در دوران نظام جمهوری اسلامی پس از مقطعی که وی از قوای مجریه و مقننه خارج شد، اختلاف برخی از دیدگاه‌هایش با مسوولان کشور، وی را به وادی بی‌انصافی و غرض‌ورزی سوق نداد…

رئیس جمهور وقت سیدمحمد خاتمی نیز از او به عنوان دانشمند و استاد فرزانه‌ای نام برد که از پیشگامان احیای تفکر دینی در دانشگاه و از مبارزان قدیم راه استقلال و از خدمتگزاران ثابت قدم به اسلام و ایران بود. مهدی کروبی رئیس مجلس وقت هم در پیامی عنوان کرد: «اینجانب که در طول دوران مبارزات استقلال طلبانه ملت بزرگ ایران مدتی با این انسان شریف هم‌زندان بودم از نزدیک تعبد وی به مسائل دینی و مذهبی، سلامت نفس و خصلت‌های نیکوی انسانی او را لمس کردم.»^[۱۶]

مراسم تشییع و خاکسپاری دکتر سحابی دو روز بعد با حضور گسترده مردم برگزار شد و پیکر یدالله سحابی در امامزاده عبدالله شهرری به خاک سپرده شد.^[۴]

تألیفات

• زمین‌شناسی عمومی
• خلقت انسان
• زمین‌شناسی ایران
• قرآن و تکامل
• تبیین جهان^[۱۵]

سوابق شغلی

• مؤسس نهضت آزادی
• عضو شورای مرکزی جبهه ملی
• عضو شورای مرکزی نهضت مقاومت ملی
• عضو شورای عالی فرهنگ^[۵]
• تأسیس دانشسرای مستقل تعلیمات دینی
• ریاست اداره امتحانات نهایی متوسطه
• ریاست اداره فرهنگ تهران
• وزیر مشاور دولت موقت
• همکاری در تدوین پیش نویس قانون اساسی
• مسئول سازماندهی کمیته تقویت و تنظیم اعتصابات از سوی روح‌الله خمینی^[۵]
• عضو شورای انقلاب
• رئیس سنی دوره اول مجلس شورای اسلامی
• مؤسس شرکت سهامی انتشار^[۵]
• مؤسس تأسیسات متاع^[۵]
• استاد دانشگاه تهران
• مؤلف کتب زمین‌شناسی
• مؤسس دبیرستان کمال و دبیرستان کوثر در تهران

پانویس

https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D8%A8%DB%8C